Turistička tura posvećena kulturno-istorijskom nasleđu Aranđelovca i Topole

Sprovodeći drugu fazu projekta "Podrška konkurentnosti i razvoju turizma u Centralnoj Srbiji – Šumadiji i Pomoravlju", Regionalna agencija za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja organizovala je turističku turu posvećenu kulturno-istorijskom nasleđu Aranđelovca i Topole.

O projektu

Cilj ovog projekta je razvijanje i promovisanje regionalne turističku ponudu Šumadije i Pomoravlja unapređenjem kapaciteta i održivosti destinacijske menadžment organizacije (DMO) i ključnih regionalnih aktera, rekli su nam organizatori.

U okviru projektnih aktivnosti priređuju se i turističke ture za novinare u kojima se promoviše kulturno-istorijsko nasleđe, prirodno bogatstvo regiona, lokalni proizvodi, tradicionalna gastronomska ponuda, kao i vinski turizam u razvoju.

Prvom turom predstavljeni su Aranđelovac i Topolu, kao destinacije u Srbiji koje su prepoznate u nacionalnoj strategiji razvoja turizma.

Organizovan je obilazak Orašca, parka Bukovičke banje, vinarije Eden, Oplenca, Mauzoleja, Petrove kuće i Kraljeve vinarije.

ARHIVA PPNS BUKOVIČKA BANJA - ŠUMADIJSKI DRAGULJ

Priče iz obilaska

Tura je započeta od Narodne spomen-škole, prvog spomenika ustanicima u Orašcu, svečano otvorene 1933. godine.

Dugo godina to je osmnogodišnja osnovna škola u Orašcu. Nastava se organizuje u svega četiri učionice, u dve smene. Ispred škole je spomenik voždu Karađorđu, rad vajarke Drinke Radovanović, postavljen 2004. - za 200 godina ustanka, gostima je ispričao Ivan Rančić, kustos muzeja u Orašcu.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 02
Iste godine je otvoren muzej sa stalnom izložbom posvećenom Prvom srpskom ustanku.

Izvorište ustanika

Sledeća lokacija bila je Marićevića jaruga.

Kao državni praznik, Sretenje se slavi 15. februara, jer je odlučeno da se prati crkveni prazik, ali je Prvi srpski ustanak podignut 14. februara. Pre ustanka vođen je austrijsko-turski rat od 1788. do 1791. godine, zapamćen kao Kočina krajina jer je većinu dobrovoljaca u Srbiji predvodio kapetan Koča Anđelković (Panjevac kod Jagodine, 1755. - Tekija, 1788). Filip Višnjić je u pesmi opevao da početak ustanka vuče korene iz Kočine krajine.

Rančić je objasnio da je tu mnogo naših predaka učestvovalo, pored ostalih i sam Đorđe Petrović (Viševac, 14. novembar 1762/16. novembar 1768. - Radovanjski lug, 14/26. jul 1817) kao frajkor, odnosno dobrovoljac. U drugom delu rata je prešao u dobrovoljce u Srbiji. Tu su preci stekli vojno iskustvo i izborili se za autonomiju koja je bila poznata kao kneževska samouprava pod Hadži-Mustafom pašom, beogradskim vezirom.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 01
Ustanak je bio planiran za proleće 1804. godine, kad šuma olista i pokrenu se hajduci. Međutim, tokom zime Turci su presreli pismo Aleksa Nenadović upućeno u Zemun austrijskom oficiru kojim je hteo da ga obavesti o srpskim pripremama za ustanak i zamoli za pomoć oružjem i municijom. Dahije su iskoristile to pismo kao opravdanje za početak seče knezova januara 1804. Prvih dana su pogubljeni Aleksa Nenadović i Ilija Birčanin, a različiti izvori govore o pogubljenju 70-150 srpskih prvaka. To je bio neposredni povod da se ustanak podigne u zimu u Orašcu, nalasio je Rančić.

U Marićevića jaruzi, na zaravanku kod dva velika bresta, održan je zbor. U Orašcu se okupilo oko 250-300 ustanika. Povela su se dva pitanja: da li odmah kretati u ustanak ili čekati proleće, kao što je bio plan. Većina sa Karađorđem je bila za to da se odmah krene u borbu - kako je i odlučeno. Karađorđe je govorio: "Ove glave na ramenima nisu naše i bolje je da ih izgubimo u borbi nego ovako uludo da ih poklanjamo Turcima".

Za vođu ustanka izbor je pao na Karađorđa koji se svojim sposobnostima istakao kao hajduk i dobrovoljac. On je to odbijao govoreći da je preke naravi i da će svakoga ko ga ne bude slušao lično da pogubi, ali je na zboru izabran jednoglasno.

Po zakletvi, 2. februara po starom, 14. februara po novom kalendaru ustanici, napadaju Turke na brdu i započinju Ustanak...

Usledio je obilazak parka Bukovičke banje.

Prva punionica mineralne vode

Park Bukovičke banje je prostorno-kulturna celina sa zaštićenim objektima na celom području.

Smotra Mermer i zvuci osnovana je 1966. godine kada je pokrenut međunarodni simpozijum skulpture koji traje dan-danas. Sve skulpture u parku su nastale na tom događaju, a pravljene su od autohtonog mermera sa planine Venčac. Do sada je napravljeno oko 300 skulptura, ispričala je Katarina Perović, direktorka Smotre. Od 1968. se organizuje i muzički festival na otvorenoj sceni u Parku tokom jula i avgusta.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 04
Ovde se nalazi i galerija "Aleksandar Alek Đonović".

U paviljonu "Knjaz Miloš" je izložba keramike, još jedan međunarodni simpozijum skulptura, ali malog formata. U Narodnom muzeju Aranđelovca postoji velika kolekcija, zbirka među najvećim u Evropi koja sadrži preko hiljadu komada skulpturalne keramike.

Paviljon je jedini objekat koji je rekonstruisan u potpunosti i stavljen u funkciju.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 06
Građen je od 1907. godine, a podignut je na prvom izvoru mineralne vode u Aranđelovcu i bio je prva punionica mineralne vode, preteča današnje kompanije "Knjaz Miloš".

U centralnom delu su tri izvora vode koja se zovu: "Đulara", "Talpara" i "Topla", posetioci tu mogu da se posluže i probaju vodu. Nekada je tu bilo i kupatilo za goste Banje.

Jedan deo paviljona je rekonstruisan 2014. i 2015. i vraćen u prvobitno stanje, za šta je stečena nagrada "Evropa nostra" 2018. godine, podsetila je Jelena Strizović, savetnik u kancelariji za lokalni ekonomski razvoj opštine Aranđolovac.

I privatnim kapitalom promovisanje Šumadije

Posle Bukovičke banje, gosti su obišli vinariju "Eden" u selu Ranilović, nadomak Aranđelovca, na padinama Kosmaja i Bukulje. Reč je o porodičnoj proizvodnji vina koja koristi isključivo grožđe iz sopstvenih vinograda, izloženih specifičnoj ruži vetrova koja stvara idealne uslove za kvalitetan rod.

Vinarija je nastala nakon kupovine imanja 2013. godine. Vinograd je podizan do 2014. na površini od oko sedam hektara. Zasađene su sorte: semillon, sauvignon blanc i chardonnay od belih, kao i merlot, cabernet sauvignon i cabernet franc od crvenih vina. Prva berba bila je 2017, a prva boca napunjena je godinu dana kasnije.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 07
Gradnja objekta započeta je 2016. kada je najpre napravljen proizvodni deo, ukopan u podrumu, sa konstantnom temperaturom oko 15 stepeni. Proizvodni pogon je pokrenut 2017, a projektovan je po najsavremenijim tehnologijama. Degustacije su započete 2021. godine, najpre kao skromne, a danas su deo turističke ponude Aranđelovca i Šumadije. Zajedno promovišemo ovu regiju - u ime domaćina, vinariju je predstavila Ana Stojisavljević.

ARHIVA PPNS KRALJ PETAR I KARAĐORĐEVIĆ (1844-1921)

Tragovi Karađorđevog unuka

Na imanju zadužbine kralja Petra I Karađorđevića (Beograd, 11. jul 1844. - Beograd, 16. avgust 1921) nalazi se letnja rezidencija "Petrova kuća" sagrađena 1912. godine, za potrebe njegovog boravka na Oplencu. Kralj je iz kuće nadgledao radove na Mauzoleju, odatle je pratio izgradnju crkve Svetog Đorđa u kojoj će biti porodična grobnica dinastije. Boravio je samo do 1915. godine, kada se priključio srpskoj vojsci sa kojom se povlačio preko Albanije, kazala je Bojana Pavlićević, kustos "Petrove kuće".

Posle njegovog odlaska, kuća je više puta menjala svoje namene. Bila je galerija venaca i relikvija od 1935. do 1940. godine, sa sahrane kralja Aleksandra I Karađorđevića, sina kralja Petra. Kasnije je postala muzej-galerija kraljevske porodice.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 09
Trenutna postavka posvećena je stogodišnjici od smrti kralja Petra koja je obeležana 16. avgusta 2021. godine.

Pored ostalog, izložena je galerija portreta pojedinih članova dinastije, direktno vezanih za kralja Petra. Među ličnim predmeta kraljevske porodice je i originalni ratni dnevnik kralja Petra iz perioda bosansko-hercegovačkog ustanka. Kralj Petar je predvodio našu vojsku u Balkanskim ratovima i bio je vrhovni komandant srpske vojske u Prvom svetskom ratu, napomenula je Pavlićević.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 10
U kući je i zadnja fotografija kralja Petra kada je nakon Prvog svetskog rata posetio Oplenac i mauzolej, već star, bolestan i izmučen. Priliko te poslednje posete, fotografisao ga je njegov sin kralj Aleksandar I 1919. godine. Dve godine kasnije kralj Petar je preminuo.

Kamen temeljac crkve na Oplencu je postavljen 1907. godine. Оd 1910. do 1912. trajali su grubi građevinski radovi, a do 1930. je rađena unutrašnja dekoracija kada je crkva završena u potpunosti. Crkvu je osveštao patrijarh Varnava 9. septembra 1930. godine, od kada je otvorena za javnost.

Ova bela petokupolna građevina, prefinjenih oblika i materijala, građena je u kombinaciji srpsko-vizantijskog stila, po projektu arhitekte Koste J. Jovanovića. Nalazi se na nadmorskoj visini od 347 metara.

Posebnost hrama je mozaik koji se prostire na površini od 3.570kvm. Čak 15.000 nijansi boja i pozlata na preko 40 miliona mozaičkih kockica, svrstavaju ovo zdanje među prvih nekoliko u svetu po površini i po tehnici kojom je rađen mozaik.

Crkva Svetog Đorđa je nepokretno kulturno dobro-spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kragujevcu od 16. juna 1970. godine. Oplenac je kategorisan kao kulturno dobro od izuzetnog značaja od 7. aprila 1979, a od 12. oktobra 2006. godine je prostorna kulturno-istorijska celina.

ARHIVA PPNS KRALJEVA VILA I CRKVA NA OPLENCU

Vinarija koja odoleva

U prestonici vinske kulture Srbije, Kraljevska vinarija je osnovana 1931. godine, na inicijativu kralja Aleksandra I Karađorđevića.

U vreme osnivanja, vinarija je bila najsavremenija u ovom delu sveta. Kapacitet vinarije bio je 400 hiljada litara, a na ovoj strani Oplenca vinograd se prostirao na površini od oko 40 hektara.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 14

Pored vina, proizvodilo se i penušavo vino, zatim destilati, poput komove ili lozove rakije, likeri i konjak, odnosno vinjak po francuskoj tehnologiji. Ovi proizvodi bili su neizostavni deo trpeza svih evropskih kraljevskih kuća, posetioce je upoznala Danijela Đokić Pantić, kustos Kraljevske vinarije.

Čitava kraljevska porodica, još od Karađorđa, bila je zadojena idejom o stvaranju dobrih vina. Preteča vinarije bio je vinski podrum koji je formirao kralj Petar 1903. godine. Iste godine osnovana je Venčačka vinogradarska zadruga koja je okupila vinogradare iz Vinče, Brezovice, Lipovca, Topole i Banje. U Topoli i okolini tada je bilo oko 1.500 hektara vinograda.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 15
Uključivanjem kralja Aleksandra u ovaj segment vinarstva i vinogradarstva, došlo je do "revolucije", nekim autohtonim sortama pridružene su internacionalne. To je bio "bum", ne samo za Topolce i meštane ovog kraja, već i za ljude širom Srbije koji su dolazili po klonove, odnosno rasad. Do dana današnjeg, Topolci su ostali verni ljubavi prema vinu i vinogradu, naglasila je Đokić Pantić.

Ovu vinariju su uništavali i crvenoarmejci 1945. godine, i komunističke vlasti posle oslobođenja, imala je prekid u radu, ali je opstala, a od 2007, nakon rekonstrukcije, obnovila je proizvodne pogone, pa se danas proizvodi oko 20 hiljada boca godišnje.

Ovde se čuva i deo opreme iz 1931. godine, kao što su punilica, zatvaračica, filter, ručna pumpa za pretakanja i hidraulična presa za grožđe. Pojedine bačve iz podruma datiraju iz 1922. godine.

Kraljevska vinarija ima jedinstvena kolekcija na Balkanu, dostupnu javnosti u podrumu dužine 45, širine 15 metara, ukopanom 15 metara pod zemljom. Vešto sakrivenu, nisu je preoteli ni okupatori, niti oslobodioci tokom i posle Drugog svetskog rata. Iako je milionske vrednosti, kao amanet kralja nije na prodaju. Oko 450 boca vina iz razdoblja od 1921. do 1941. godine, zapečaćenih voskom i sa utisnutim kraljevskim grbom, danas je pod ključem i iza rešetaka. Tu su oplenka, žilavka, beli brurgundac (iz 1931), prokupac, hamburg, plemenka...

Po povratku Karađorđevića u Srbiju, otvorena je i popijena jedna boca. Prašina ih i dalje samo štiti od spoljašnjih uticaja, a vina i sada mogu da se piju, rekla je Đokić Pantić ispraćajući goste.

PRVI PRVI NA SKALI Turistička tura sa kulturno-istorijskim nasleđem Aranđelovca i Topole 16
Između obilazaka predstavljenih odredišta, agencija je priredila ručak sa tradicionalnim jelovnikom šumadijske kuhinje.

Druga tura pokrivaće Kragujevac i Pomoravlje, a centralna tema je industrijsko nasleđe i početak industrijalizacije u Srbiji.